Falih Rıfkı Atay “ZEYTİNDAĞI” romanını okudum. Romanın arka kapağında “Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun” yazmış olduğu sözleri şöyle “…Falih Rıfkı’nın son eseri Zeytindağı, Cumhuriyet devri edebiyatının en büyük hadiselerinden birini teşkil etti. Falih Rıfkı’nın bize hatırlattığı devir, Türk milletinin geçirdiği ve geçirebileceği felaket devirlerinin en facialısı,en dehşetlisi ve ruha en çok bezginlik verenidir.Eğer,muharririn keskin ve yüksek zekası bu devir üstüne berrak bir aydınlık gibi aksetmemiş olsaydı,biz ona doğru başımızı çevirip tekrar bakmak arzu ve cesaretini kendimizde bulamıyacaktık.”ama benim çok etkilendiğim bir bölümünü sizlerle paylaşmak istiyorum.

İki hikâye işittim. Masal olmadığı için anlatayım: Cemal paşa artık ordu kumandanı değildir. Mütareke yakındır. Artık, harbe niçin girdiğimiz tartışılabilir, büyük adamların küçük adamları adam yerine saymak ve onlarla görüşmek sırası gelmiştir.

Arkadaşım Y.K.bahriye çatanası içinde Büyükada’ya giderken sordu:

_Paşam söyler misiniz, bu harbe niçin girdik? Ve üç dört yıl içinde bunalttığı bir nefesi boşalmış gibi ohlıyarak bekledi. İşte cevap: - Aylık vermek için! Ve ilave etti: -Hazine tamtakırdı. Para bulabilmek için ya bir tarafa boyun eğmeli, ya obür tarafla birleşmeli idik. Kırtasiye ve maaş imparatorluğunun tarihi işte böyle biter.

Bu fıkranın belki büyük bir değeri olmayacaktı, eğer sonraları şu hikâyeyi işitmeseydim.

Sakarya’ya yaklaşıyoruz. Bir millet olarak kalmak için harbetmek ve muzaffer olmak lazımdır.Tam o zaman da maliye durmuştur.İlim,ihtisas ve tecrübe,Mustafa Kemal’e hükmünü söylüyor:

-Hazinede para kalmamıştır, bulmak ihtimali de yoktur.

İlim, ihtisas,tecrübe…Büyük kelimeler,büyük ve korkunç!Verdiği karar da şu:Türk milleti istiklalini ödeyemez!

Aylık vermek için harbi bırakmak lazımdı.Mustafa Kemal’in kararı bu değildi.Vatan ve istiklali idi.Ve en iyi kanunu arayıp buldu: “Milletin nesi var,nesi yok yüzde kırkını vatan savunması için verecektir.”

Sakarya, Dumlupınar, İzmir ve Lozan… hepsini böyle ödedik.

Mustafa Kemal, Büyük harbe girmek aleyhinde idi:

Kafa ve sanat adamı olduğu için!

İşte size bütün kitabın özü: İlim ve vatan adamı olunuz.

Hiçbiri yalnız başına, ne sizi, ne de milletini kurtarabilir.